ویژگی ها و اتفاقات مهم شهر قزوین در قرن هشتم و نهم به طور خلاصه، به این شرح است: «شهر داخل باروی بزرگ دارای نه محله بوده است. در زمان حمدالله مستوفی (قرن هشتم) بدین شرح نام برده شده اند:
دو محله در مرکز شهر؛ محله شهرستان (همان حصار شاپوری) و محله سکه شریحان. یک محله در شمال؛ جوسق (کوشک). سه محله در شمال غربی و غرب حصار شاپوری؛ دزج، ابهر و ارداق. یک محله در جنوب و جنوب شرقی حصار شاپور؛ ری. دو محله در شرق و شمال شرقی حصار شاپوری؛ صامغان (راه چمان) و پنبه ریسه (دستجرد).»
هفت دروازه شهر قزوین در قرن هشتم نیز بدین شرح است: ابهر، ارداق، ری، صامغان، دزج، جوسق و نیز دروازه پنجه علی در قرن نهم هجری. احداث شدن سی و چهار مسجد، شش مدرسه، نه خانقاه، چهار گورستان (جز گورستان کهنبر). بقاع متبرکه از جمله بقعه شاهزاده حسین و پنجه علی. مقابر از جمله مقبره حمدالله مستوفی، قلندر خانه، قنات ها و سد دهل بند، برابر سد شاپور. گذرها و کوچه ها، چون کوچه شهرستانک و کوچه نو و دیلمیه کوچه در فاصله قرن دوم تا نهم هجری. (دبیرسیاقی، ۱۳۸۱ ؛ ص ۳۸۷)
سازمان فضایی شهر در این دوره متشکل از ساختاری منظم است. کل هایی کوچک (محلات) را به هم ارتباط می دهد. محلات نیز هر یک به عنوان کلی کوچک، سازمان فضایی خود را داشته اند. در این میان مقبره شاهزاده حسین و بقاع بزرگان و گورستان همجوار با آن خود به عنوان کلی کوچک مطرح است. مرکزیت سازمان فضایی در این دوره همجوار با مسجد جامع عتیق در محله شهرستان بوده است. ذکر دروازه پنجه علی در قرن نهم با توجه به جایگزینی شهرهای شمالی و کوشک با محلات جدید، می توان حدود دروازه را شمال محله شارستان و جنوب غربی پهنه، یعنی حدود مسجد پنجه علی که در دوره صفوی ساخته شده است، ارزیابی نمود.
وجود گورستان یهود در شمال محله شارستان بیرون از دروازه پنجه علی قابل تطبیق با مقبره چهار انبیاء (پیغمبریه) است. احتمالا حدود مسجد پنجه علی امروزی. از این رو این مسئله، بیانگر مسیر ارتباطی اصلی شمالی-جنوبی شهر یا همان خیابان پیغمبریه در دوره مذکور است. بنابراین شکل گیری خیابان پیغمبریه امروزی را می توان به این دوره نسبت داد. (مجابی، ۱۳۸۸)
درباره این سایت